Deha ve Çılgınlık; Yaratıcı Beyinlerin Gizli Hastalıkları

Yaratıcı Beyin: Dehanın Nörobilimi kitabını incelediğimiz serimizin üçüncü yazısında başlığıyla dahi bizi cezbeden bir konu var ”Deha ve Çılgınlık”…

Not: Serinin diğer yazılarını da okumanızı şiddetle tavsiye ediyoruz;

1. Yaratıcı Beyin: Dehanın Nörobilimi
2. Nörobilim Işığında Bir Deha İncelemesi – Kubilay Han Şiirinin Arkasındaki Sır

DEHA VE ÇILGINLIK

Yaratıcılık ve Beyin Hastalıkları

”Felsefe, politika, şiir ve sanatta öne çıkmış olanların hepsi melankoliye eğilimli insanlardır.”
– Aristo, Problemeta

”Çılgın, aşık ve şair,
Hepsi aynı hayalden beslenir.”
– William Shakespeare, Bir Yaz Gecesi Rüyası

”Büyük dehalar elbet çılgınlığa yakındır;
Ve aralarındaki sınırı çok ince duvarlar çizer.”
– John Dryden, Absalom ve Achtopel

” Uzaylı yaratıklar tarafından dünyayı kurtarmak üzere görevlendirildiğinize nasıl inanabildiniz?”
” Çünkü doğaüstü varlıklara ilişkin fikirler de matematikle ilgili fikirlerin geldiği şekilde geldi, o yüzden ben de ciddiye aldım.” 
– Sylvia Nasar, Akıl Oyunları

Shine ve Akıl Oyunları gibi son yıllara ait kitap ve filmler, üstün yetenekli insanların da akıl hastası olabileceği -ya da tam tersi, akıl hastalarının üstün yetenekli olabileceği- gerçeğini gündeme getirdi. David Helfgott ve John Nash, çok farklı alanlarda olsa da, takdire değer düzeyde yaratıcılık sergilemişlerdi. Büyük olasılıkla ikisi de şizofrendi, ama Helfgott’ta şizofreni yelpazesinde (şizoafektif rahatsızlık olarak bilinen) daha duygusal bir türün olma olasılığı vardı. Acaba hastalıkları ve yaratıcılıkları arasındaki ilşki neydi? Hastalık eşsiz yeteneklerini etkileyen bir unsur muydu? Yoksa yirmili yaşlarındaki o ilk göz kamaştırıcı patlamadan sonra yaratıcılıklarına zarar mı vermişti? Ya da bu ilişki basit bir neden sonuç ilişkisinden, her iki yöne doğru, daha mı karmaşık bir ilişkiydi?
John Nash ve David Helfgott yalnız değiller.
Ciddi akıl hastalığı olan daha birçok üstün yetenekli insan var ve onların meslek yaşamları da aynı soruların sorulmasına neden oluyor.
Örneğin, Vinvent van Gogh, yaşamının son yıllarını aralıklı manik ve depresif dönemler eşliğinde geçirdikten, en iyi resimlerinin üç yüzden fazlasını yaşamının son bir buçuk yılında tamamladıktan sonra, otuz yedi yaşında intihar ederek ölmüştü. Kendine has tarzı kabaca ”çağdaş sanat” olarak bilinen deneysel bir dönemin başlangıcını tetikledi.
Başka bir zamanda, çok farklı bir hedef peşinde koşan Martin Luther, çok ağır depresyon geçirdiği dönemlerin yanında, manik enerjiyle dolu sıradışı yaratıcılık sergilediği dönemler de yaşıyordu. Vicdanının taleplerini karşılayamamaktaki umutsuzluğu ”dünyevi işlerdense” ”inancının” daha önemli olduğunu açıklamasına ve daha sonra Reformasyon olarak tanınacak hareketi başlatmasına neden olmuştu. Doksan Beş Tezi’ni yazıp, 1517’de Wittenberg’deki kilise kapısına çiviledikten ve bu yolla dini değişimin önünü açtıktan sonra, inanılmaz enerjisini konumunu sağlamlaştırmak için yazdığı kitapçıklara adadı. Anadili Almancada canlı bir tarzda yazılan bu kitapçıklarda, dini inanç ve uygulamaların Kilise’nin uzmanlığından çıkarılıp İncil’de yazanların doğrudan yorumuna dayandırılmasının öneminden bahsediyordu. Yani, ”herkesi kendi rahibi” olmaya davet ediyordu. Roma Katolik Kilisesi’nin uzun süredir kurumsallaşmış ve rakip kabul etmeyen yetkisini protesto edenlerin dini Protestanlık, onun bu içgörülü özeleştirisi ve taşkın enerjisinin bileşimi sayesinde başlamıştı. Onun değişken ruh halleri tarihin akışını değiştirdi.
Psikolojik rahatsızlığı olan üstün yetenek ve yaratıcılığa sahip insanların uzun bir listesini çıkarmak pek de zor değil. Müzik, sanat, dans, şiir, tiyatro, edebiyat, fizik, matematik, biyoloji, felsefe, ve siyaset de dahil olmak üzere, tüm ihtisas alanlarına yayılmışlar. Listede John Nash, Isaac Newton, Friedrich Nietzche, Leo Tolstoy, Virginia Woolf, Samuel Johnson, Jonathan Swift, Ernest Hemingway, Abraham Lincoln, Theodore Roosevelt, Oliver Cromwell, John Stuart Mill, Robert Schumann, Gaetano Donizetti, Ludwig von Beethoven, Robert Lowell, Graham Greene, John Berryman, Anne Sexton, Vaslav Nijinsky, Joan Miro gibi ünlülerin yanı sıra, toplumda öne çıkmış ve hayranlık duyulan birçokları daha bulunacaktır…
..

SAYFA 100 -101